Eglwys y Geni

Eglwys y Geni

Math	basilica minor, basilica, Safle Treftadaeth y Byd
Enwyd ar ôl	Nadolig, Holy Cradle
Sefydlwyd	327
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Man Geni'r Iesu: Eglwys y Geni a Llwybr y Pererinion, Bethlehem
Sir	Bethlehem
Gwlad	Palesteina
Arwynebedd	2.98 ha, 23.45 ha
Cyfesurynnau	31.70431°N 35.20758°E
Arddull pensaernïol	pensaernïaeth Cristnogaeth Fore, pensaernïaeth Romanésg
Statws treftadaeth	Safle Treftadaeth y Byd
Cysegrwyd i	Geni'r Iesu
Manylion
Deunydd	craig
Esgobaeth	Eglwys Uniongred Roegaidd Jeriwsalem, Patriarchaeth Ladin Jeriwsalem, Patriarchaeth Armenaidd Jeriwsalem
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Basilica ym Methlehem yn y Lan Orllewinol yw Eglwys y Geni, neu weithiau Basilica'r Geni.^[a] Ceir groto oddi fewn i'r eglwys sydd ag arwyddocâd crefyddol amlwg i Gristnogion o wahanol enwadau fel man geni honedig Iesu Grist. Y groto yw'r safle hynaf a ddefnyddir fel addoldy Cristnogol, a'r basilica yw'r brif eglwys hynaf yn y Wlad Sanctaidd.

Comisiynwyd yr eglwys yn wreiddiol gan Cystennin I, ymerawdwr Rhufain, ychydig amser ar ôl ymweliad ei fam Helena â Jeriwsalem a Bethlehem yn 325–326, ar y safle a ystyrid yn draddodiadol fel man geni yr Iesu.^[1] Mae'n debyg bod y basilica gwreiddiol hwnnw wedi'i adeiladu rhwng 330 a 333, ac fe'i cysegrwyd ar 31 Mai 339.^[1] Fe'i dinistriwyd gan dân yn ystod gwrthryfeloedd y Samariaid yn y 6g, o bosibl yn 529, ac adeiladwyd basilica newydd nifer o flynyddoedd yn ddiweddarach gan yr Ymerawdwr Bysantaidd Iwstinian I (a deyrnasodd o 527 i 565). Ychwanegodd Iwstinian gyntedd a disodli'r gysegr wythochrog gyda thrawslun croesffurf wedi'i orchuddio â thri aps, ond i raddau helaeth roedd yn cadw cymeriad gwreiddiol yr adeilad, gydag atriwm a basilica yn cynnwys corff gyda phedwar ystlys.^[1][2]

Mae Eglwys y Geni, er ei bod yn aros yn ddigyfnewid (fwy neu lai) ers ei ailadeiladu yn oes Iwstinian, wedi gweld nifer o atgyweiriadau ac ychwanegiadau, yn enwedig o gyfnod y Croesgadwyr, megis dau glochdy, brithwaith wal a phaentiadau (wedi'u cadw'n rhannol). Dros y canrifoedd, mae'r adeiladau o'i amgylch wedi'i ehangu, a heddiw mae'n gorchuddio oddeutu 12,000 metr sgwâr, yn cynnwys tair mynachlog wahanol: un Eglwys Uniongred Roegaidd, un Apostolaidd Armenaidd, ac un Gatholig Rhufeinig.^[3] Mae'r ddau gyntaf o'r rhain yn cynnwys tyrau cloch wedi'u hadeiladu yn ytod yr oes fodern.^[4]

Cafodd y seren arian, sy'n nodi'r fan lle cafodd Crist ei eni, gydag arysgriiad Lladin, ei dwyn yn Hydref 1847 gan fynachod Groegaidd a oedd am gael gwared ar yr eitem Gatholig hon.^[5] Mae rhai yn honni bod hyn yn ffactor a gyfrannodd at Ryfel y Crimea yn erbyn Ymerodraeth Rwsia;^[6] mae eraill yn honni bod y rhyfel wedi tyfu allan o'r sefyllfa Ewropeaidd ehangach.^[7]

Er 2012, mae Eglwys y Geni yn Safle Treftadaeth y Byd a hwn oedd y cyntaf i gael ei restru gan UNESCO o dan wlad 'Palesteina'.^[8][9]

Mae cytundebh 250 oed ymhlith cymunedau crefyddol yr ardal, o'r enw y Status Quo, yn berthnasol i'r safle.^[10][11]

Gwall cyfeirio: Mae tagiau <ref> yn bodoli am grŵp o'r enw "lower-alpha", ond ni ellir canfod y tag <references group="lower-alpha"/>

1. ↑ ^{1.0 1.1 1.2} Madden, Andrew (2012). "A Revised Date for the Mosaic Pavements of the Church of the Nativity, Bethlehem". Ancient West & East 11: 147–190. doi:10.2143/AWE.11.0.2175882. https://www.academia.edu/3738229.
2. ↑ Cohen, Raymond (2011). "4". In Melanie Hall (gol.). Conflict and Neglect: Between Ruin and Preservation at the Church of the Nativity. Routledge. tt. 91–108. ISBN 978-1-4094-0772-0.
3. ↑ Shomali, Qustandi. "Church of the Nativity: History & Structure". Cyrchwyd 8 April 2018. Today, the compound of the Nativity church covers an area of approximately 12,000 square meters and includes, besides the Basilica, the Latin convent in the north, the Greek convent in the south-east and the Armenian convent in the south-west. A bell-tower and sacristy were built adjoining the south-east corner of the Basilica.
4. ↑ Custodia terrae sanctae, Bethlehem Sanctuary: Crusader bell towers Archifwyd 31 May 2015 yn y Peiriant Wayback.
5. ↑ Cohen, Raymond (2011). "4". In Melanie Hall (gol.). Conflict and Neglect: Between Ruin and Preservation at the Church of the Nativity. Routledge. tt. 91–108. ISBN 978-1-4094-0772-0.Cohen, Raymond (2011). "4". In Melanie Hall (ed.). Conflict and Neglect: Between Ruin and Preservation at the Church of the Nativity. Towards world heritage: international origins of the preservation movement 1870–1930. Routledge. pp. 91–108. ISBN 978-1-4094-0772-0 – via https://www.bc.edu/content/dam/files/research_sites/cjl/pdf/CohenEssay_9.30.10.pdf.
6. ↑ LaMar C. Berrett (1996). Discovering the World of the Bible. Cedar Fort. t. 188. ISBN 978-0-910523-52-3.
7. ↑ Clive Ponting (2011). The Crimean War: The Truth Behind the Myth. Random House. tt. 2–3]. ISBN 978-1-4070-9311-6.
8. ↑ Lazaroff, Tovah (29 June 2012). "UNESCO: Nativity Church heritage site in 'Palestine'". The Jerusalem Post. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 29 June 2012. Cyrchwyd 29 June 2012.
9. ↑ "Birthplace of Jesus: Church of the Nativity and the Pilgrimage Route, Bethlehem". UNESCO. Cyrchwyd 7 July 2019.
10. ↑ UN Conciliation Commission (1949). United Nations Conciliation Commission for Palestine Working Paper on the Holy Places.
11. ↑ Cust, L. G. A. (1929). The Status Quo in the Holy Places. H.M.S.O. for the High Commissioner of the Government of Palestine.